Με μια αιφνιδιαστική αλλά στοχευμένη κίνηση, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε χθες τη δημιουργία δύο νέων θαλάσσιων πάρκων στην Ελλάδα, ένα στο Ιόνιο και ένα στο νότιο Αιγαίο.
Γράφει ο Σάββας Παυλίδης
Η κίνηση αυτή ωστόσο δεν ερμηνεύτηκε – τόσο εντός, όσο και εκτός συνόρων – μόνο ως μέτρο προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αλλά είχε και γεωπολιτική διάσταση, καθώς η Τουρκία έσπευσε να εκφράσει ενόχληση, αφήνοντας να εννοηθεί πως πρόκειται για “μονομερή ενέργεια”.
Τι είναι τα θαλάσσια πάρκα
Τα θαλάσσια πάρκα είναι προστατευόμενες ζώνες εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, που αποσκοπούν στη:
-
Προστασία της βιοποικιλότητας: Φέρνουν στο επίκεντρο το περιβάλλον, με στόχο να διαφυλαχθούν κρίσιμα οικοσυστήματα και σπάνια είδη όπως θαλάσσια θηλαστικά, χελώνες, αλιευτικά είδη και πτηνά
-
Έλεγχο επικίνδυνων μεθόδων αλιείας: Θα απαγορευθεί σε αυτές τις ζώνες η μηχανοτρατα (trawling), μία πρακτική που προκαλεί σοβαρές περιβαλλοντικές ζημιές
-
Ενίσχυση της περιβαλλοντικής παρακολούθησης και έρευνας: Το νέο καθεστώς περιλαμβάνει τη χρήση drones, δορυφόρων, αισθητήρων και τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης για συνεχή εποπτεία των περιοχών
-
Ευαισθητοποίηση και συνεργασία: Συμπράξεις με τοπικές κοινότητες, ερευνητικά ιδρύματα και διεθνείς φορείς καθιστούν τα πάρκα «ζωντανούς» χώρους περιβαλλοντικής ευθύνης.
Με συνολικό εμβαδόν 27.500 τ.χλμ. (9.500 τ.χλμ. στην Αιγαίο και υπόλοιπο στο Ιόνιο), στόχος της Αθήνας είναι να υπερβεί τον ευρωπαϊκό στόχο του 30% προστατευόμενων θαλασσών έως το 2030—σε πρώτη φάση τουλάχιστον
Πώς διαφέρει το θαλάσσιο πάρκο από την ΑΟΖ
Στη διεθνή νομική έννοια, η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) εκτείνεται έως 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές ενός κράτους και προσδίδει δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης φυσικών πόρων — ψάρια, πετρέλαιο, φυσικό αέριο. Δεν συνιστά καθεστώς κυριαρχίας όπως η ΑΟΖ, όπου το κράτος έχει κυρίως δικαιώματα, όχι κυριαρχία.
Αντίθετα, τα θαλάσσια πάρκα βρίσκονται εντός της ΑΟΖ ή των χωρικών υδάτων και στόχο έχουν προστασία του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων, όχι εκμετάλλευση.
Η αναγγελία τους λοιπόν δεν επεκτείνει τα όρια κυριαρχίας ή εθνικής δικαιοδοσίας, αλλά:
-
Θεσμοθετεί συγκεκριμένες χρήσεις μέσα σε υπάρχουσες θαλάσσιες ζώνες.
-
Αυξάνει το περιβαλλοντικό καθεστώς, ενώ η ΑΟΖ αφορά οικονομικές δραστηριότητες και διεθνή δικαιώματα.
-
Εκτός από διαχείριση και απαγορεύσεις, τα πάρκα περιλαμβάνουν εκπαιδευτικές, ερευνητικές και αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, στοιχεία που δεν καλύπτονται από το πλαίσιο ΑΟΖ
Γιατί η Τουρκία ενοχλήθηκε από τις ανακοινώσεις Μητσοτάκη
Παρά το φαινομενικά “πράσινο” περιτύλιγμα της πρωτοβουλίας, η Τουρκία αντέδρασε έντονα, ιδίως για την ίδρυση του θαλάσσιου πάρκου στο νότιο Αιγαίο. Όχι γιατί διαφωνεί με την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά γιατί θεωρεί ότι η Ελλάδα χρησιμοποιεί την έννοια της “πράσινης μετάβασης” ως κάλυψη για να κατοχυρώσει de facto παρουσία και δραστηριότητα σε περιοχές του Αιγαίου που η Άγκυρα θεωρεί “αμφισβητούμενες”.
Η Τουρκία, εδώ και δεκαετίες, προβάλλει τον ισχυρισμό ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα πέραν των 6 ναυτικών μιλίων στο Αιγαίο, αμφισβητώντας, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα να ανακηρύξει ΑΟΖ ή να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια. Κάτι που το διεθνές δίκαιο επιτρέπει ρητά. Στο πλαίσιο αυτό, η δημιουργία ενός θαλάσσιου πάρκου στην περιοχή νοτίως των Κυκλάδων ή της Κρήτης, ακόμη και αν αυτό έχει αποκλειστικά οικολογικό χαρακτήρα, θεωρείται από την Άγκυρα ως μονομερής ενέργεια που επηρεάζει το καθεστώς του Αιγαίου.
Δεν είναι η πρώτη φορά που περιβαλλοντικές ή επιστημονικές πρωτοβουλίες προκαλούν διπλωματική ένταση. Η Τουρκία αντιμετωπίζει κάθε κίνηση που υποδηλώνει ελληνική κυριαρχία ή άσκηση δικαιοδοσίας στο Αιγαίο με καχυποψία. Στην περίπτωση αυτή, η Αθήνα φρόντισε να τονίσει ότι η κίνηση αφορά προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και ότι η ίδρυση των πάρκων γίνεται με σεβασμό στο Δίκαιο της Θάλασσας, υπονοώντας την πάγια ελληνική θέση ότι η Τουρκία είναι η μόνη χώρα στην περιοχή που δεν έχει υπογράψει τη σχετική σύμβαση του ΟΗΕ.
Η ανάγκη για θαλάσσιο πάρκο και στο ανατολικό Αιγαίο
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συζήτηση που ανοίγει η εν λόγω πρωτοβουλία για το αντίστοιχο “πράσινο αποτύπωμα” που μπορεί και πρέπει να αφήσει η Ελλάδα και στο ανατολικό Αιγαίο. Οι περιοχές γύρω από τη Λήμνο, τον Άγιο Ευστράτιο και τη Σαμοθράκη, αποτελούν εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, αλλά και τμήμα μιας γεωπολιτικά πιεσμένης θαλάσσιας ζώνης. Η ίδρυση ενός θαλάσσιου πάρκου σε αυτό το σημείο δεν θα αποτελούσε μόνο μια κίνηση υψηλού περιβαλλοντικού συμβολισμού, αλλά και ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι η Ελλάδα ασκεί δικαιοδοσία και σε αυτή τη θαλάσσια περιοχή.
Η επιλογή της Λήμνου δεν είναι τυχαία. Αφενός, η ευρύτερη θαλάσσια περιοχή διαθέτει σπάνια βιοποικιλότητα και προστατευόμενα είδη. Αφετέρου, βρίσκεται κοντά σε μια περιοχή που η Τουρκία συστηματικά στοχοποιεί με την επίμονη ρητορική της για αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών. Η δημιουργία ενός θαλάσσιου πάρκου εκεί θα μπορούσε να λειτουργήσει ενισχυτικά στην εθνική παρουσία και την οικολογική θωράκιση των περιοχών αυτών, χωρίς να παραβιάζει καμία διεθνή συνθήκη ή συμφωνία.
