Φυσικά όλοι γνωρίζουμε το εν λόγω ρητό, όπως αυτό διατυπώνεται στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιον.

Αφροδίτη Φλώρου | 07/04/20

Αγάπα τον ________ ως σεαυτόν

α. εαυτό σου

β. πλησίον σου

γ. συμπατριώτη σου

Το ερώτημα σε αυτήν την τόσο δημοφιλή, χριστιανική, χιλιοπρόφερτη ρήση όμως είναι: define “plision”. Η εγγύτητα είναι μια σχετική, μεταβαλλόμενη, υποκειμενική, συναισθηματική, δίχως αυστηρούς κανόνες έννοια, η οποία ωστόσο επηρεάζει τη στάση μας απέναντι στον κόσμο. ‘‘Έχουμε έρθει πολύ κοντά τελευταία”, “Είναι αρκετά κοντά στις απόψεις μου”, κι άλλα παρεμφερή, φράσεις που όλοι έχουμε πει, μια εγγύτητα που όλοι έχουμε νιώσει. Και στην περίπτωση που η εν λόγω εγγύτητα αφορά τη φιλία της Σούλας με τη Μαρία, ή την αφετηρία της σχέσης του Γιώργου με το Μιχάλη, το πράγμα ιδιωτεύει. Αν όμως αυτό το ‘‘κοντά” αφορά εθνικές και παγκόσμιες ιστορίες πολέμου και ειρήνης, το πράγμα αλλάζει…

1963. Στον απόηχο του Β’ παγκοσμίου πολέμου, πραγματοποιείται το πείραμα Μίλγκραμ, που, με αφορμή τα τερατουργήματα του πολέμου και την δίκη της Νυρεμβέργης, είχε στόχο να διερευνήσει το δίπολο υπακοής στην εξουσία- ατομικής ευθύνης και συνείδησης. Εθελοντές σε πλήρη άγνοια έκαναν ερωτήσεις, σε δήθεν εθελοντές (ηθοποιούς), εντεταλμένους να δίνουν κυρίως λάθος απάντησεις. Σύμφωνα με τις οδηγίες του πειραματιστή, σε κάθε λάθος απάντηση, οι πραγματικοί εθελοντές όφειλαν να πατήσουν κι άπο ένα κουμπί ηλεκτροσόκ, με αυξανόμενη κάθε φορά τάση,  φτάνοντας ακόμα και τα 450 volt με την ένδειξη ΘΑΝΑΤΟΣ. Μια από τις βασικές παραμέτρους του πειράματος, ήταν αυτή της εγγύτητας: Όσο πλησιέστερα βρισκόταν ο πειραματιστής στον εθελοντή, τόσο πιο εύκολα ο δεύτερος εκτελούσε τη διαταγή, ενώ όταν οι εντολές δίνονταν τηλεφωνικώς, τα ποσοστά άρνησης ήταν μεγαλύτερα. Η εγγύτητα όμως δεν είναι μόνο έννοια χωροταξική. Όταν ο πειραματιστής φορούσε λευκή ιατρική μπλούζα και η διαδικασία διεξαγόταν στο Yale οι εθελοντές ανταποκρίνονταν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από ότι όταν η μελέτη μεταφέρθηκε σε κάποιο τοπικό γραφείο της πόλης.        

     Ο άνθρωπος παραδίδει εύκολα την ατομική του ευθύνη στα χέρια μιας λευκής μπλούζας, ή ενός πανεπιστημίου, που “κάτι παραπάνω θα ξέρουν αυτοί”, καθώς δεν υπάρχει κοινωνική εγγύτητα, αλλά μια απόσταση που προκαλεί δέος.

   Το πείραμα Μίλγκραμ επαναλήφθηκε 50 χρόνια αργότερα σε Πανεπιστήμιο της Πολωνίας, και τα αποτελέσματα ήταν συντριπτικά: 90% των εθελοντών ήταν πρόθυμοι να πατήσουν το κουμπί ΘΑΝΑΤΟΣ, ποσοστό που το 1963 έφτανε το 65%. 

    2020: Αυτή η παντός τύπου εγγύτητα εξακολουθεί να αποτελεί βασικό κρίτηριο του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την ατομική κι εθνική μας ευθύνη. Στα σύνορα στοιβάζεται μια ανώνυμη, άμορφη ανθρώπινη μάζα της οποίας την ιστορία επιλέγουμε να παραβλέπουμε. Τρεις πολεμικές συρράξεις λαμβάνουν χωρα τα τελευταία χρόνια στο Πακιστάν, όμως ακόμα δεν φαίνεται να πλροί την απαραίτητη εγγύτητα στη Δύση ώστε να καταλάβει μια θέση στα δελτία ειδήσεων. Κι από την άλλη, η Αφρική είναι τόσο μακριά ώστε να αξίζει τον κόπο να ασχοληθώ με τους εκεί πολέμους (Mali war, Heglig Crisis, Civil wars κλπ.). Τροφοδοτείται έτσι μια αίσθηση χάσματος και μια ψευδαίσθηση πως στην εποχή της πληροφορίας μπορώ κάλλιστα να επικαλούμαι άγνοια. Μπορώ απλά να πατήσω το κουμπι των 450 volt με ένδειξη : Aυτοί δεν είναι πρόσφυγες! Και καθάρισα!  Άλλωστε αυτό επιτάσσει ο πειραματιστής, που εδώ τυγχάνει να μη φοράει λευκή ιατρική μπλούζα αλλά πανάκριβο κοστούμι και μεταξωτή γραβάτα. Άλλωστε αυτός “κάτι παραπάνω θα ξέρει αυτός”. Εμείς δε φταίμε.