Ήταν μία από τις πλέον μακροχρόνιες συγκρούσεις του 20ού αιώνα, καθώς διήρκεσε από το 1955 έως το 1975.
Είχε προηγηθεί ο πόλεμος της ανεξαρτησίας των Βιετναμέζων απέναντι στη Γαλλία, αλλά ο πόλεμος του Βιετνάμ είναι εκείνος που στιγμάτισε την ιστορία του 20ου αιώνα, με περίπου 3,8 εκατομμύρια ανθρώπους να χάνουν τη ζωή τους. Η σύγκρουση έληξε με νίκη των κομμουνιστών και ήττα του υποστηριζόμενου από τις ΗΠΑ Νοτίου Βιετνάμ. Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για τον πόλεμο αυτόν, που έγινε αντικείμενο συγκρίσεων με άλλες εμπόλεμες συγκρούσεις της εποχής, αλλά υπάρχει μία ιδιαίτερη πτυχή που αξίζει να συζητηθεί πιο διεξοδικά: οι μακροχρόνιες κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες του πολέμου στους ανθρώπους.
Το Σύνδρομο «Post-Vietnam» και οι Μακροπρόθεσμες Συνέπειες του Πολέμου
Η ψυχική υγεία των στρατιωτών και των πολιτών που υπήρξαν μάρτυρες ή συμμετέχοντες στη σύγκρουση έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα και τις κοινωνίες των εμπλεκόμενων κρατών για πολλά χρόνια. Ήδη από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι συνέπειες των ψυχικών τραυμάτων ήταν καταγεγραμμένες, αλλά με τον πόλεμο του Βιετνάμ καταγράφηκαν για πρώτη φορά οι επιπτώσεις του «post-Vietnam syndrome». Στην περίοδο εκείνη, βετεράνοι από τη Γερμανία υπέφεραν από παράλυση και κρίσεις πανικού, με την επιστημονική κοινότητα να δυσκολεύεται να κατανοήσει και να εξηγήσει τα συμπτώματα. Η πραγματική αλλαγή ήρθε το 1972, όταν ο ψυχίατρος Χαίμ Σχάταν δημοσίευσε ένα άρθρο στους New York Times για το αποκαλούμενο «σύνδρομο post-Vietnam», επισημαίνοντας ότι πολλοί βετεράνοι υπέφεραν από αισθήματα ενοχής, αποξένωσης και αμφιβολίας για την ικανότητά τους να αγαπήσουν ή να δεχθούν στοργή.
Η αναγνώριση του γεγονότος ότι ο πόλεμος δεν τελειώνει με το τελευταίο πυροβολισμό, αλλά μπορεί να συνεχίζει να πλήττει τους ανθρώπους ακόμα και χρόνια μετά, υπήρξε μία επανάσταση στη θεραπεία των βετεράνων και στη συζήτηση γύρω από την ψυχική υγεία. Το άρθρο του Σχάταν ήταν το πρώτο βήμα για την κατανόηση των ψυχολογικών συνεπειών των πολέμων και άνοιξε νέους δρόμους για τη θεραπεία του PTSD (Μετατραυματικού Στρες).
Η Αναγνώριση του PTSD και η Επιρροή της Κοινωνίας
Ο πόλεμος του Βιετνάμ είχε καθοριστική σημασία για την επιστημονική και κοινωνική αναγνώριση του PTSD, το οποίο αναγνωρίστηκε επίσημα ως ψυχιατρική πάθηση στην Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία το 1980. Το 1983, με έρευνα που διεξήχθη με εντολή του αμερικανικού Κογκρέσου, αποκαλύφθηκε ότι το 15% των βετεράνων του Βιετνάμ, περίπου 440.000 άτομα, υπέφεραν από το σύνδρομο. Στη συνέχεια, η έρευνα έδειξε ότι ο ένας στους πέντε βετεράνους του Βιετνάμ υπήρξε θύμα του PTSD και ότι το ποσοστό θνησιμότητας ήταν διπλάσιο σε σχέση με τους υπόλοιπους βετεράνους.
Στο Βιετνάμ, ωστόσο, το Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο συνεχίζει να ελέγχει την αφήγηση του πολέμου, ποτέ δεν συζήτησε ανοιχτά για τα ψυχικά τραύματα των στρατιωτών. Η παραδοσιακή εικόνα του «ήρωα» του Βιετνάμ, που θριάμβευσε απέναντι στους «Αμερικανούς ιμπεριαλιστές», έπρεπε να διατηρηθεί ακέραιη, ενώ τα ψυχικά τραύματα των στρατιωτών δεν έβρισκαν θέση στην επίσημη ιστορία.
Ο Ρόλος της Κινηματογραφίας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης
Ο πόλεμος του Βιετνάμ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της κοινωνικής αντίληψης για το PTSD και την ψυχική υγεία. Η αμερικανική κινηματογραφία, μέσω ταινιών όπως το Apocalypse Now και το Platoon, έφερε το ζήτημα του ψυχικού τραύματος στο προσκήνιο και βοήθησε στην αναγνώριση των ψυχικών συνεπειών του πολέμου. Αυτές οι ταινίες, μαζί με τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις, έγιναν μέσο για την ενημέρωση της αμερικανικής κοινωνίας, επισημαίνοντας τις ψυχικές και κοινωνικές συνέπειες του πολέμου του Βιετνάμ.
Η Πολιτική Διαχείριση της Μνήμης: Συμφιλίωση ή Απόκρυψη;
Στο Βιετνάμ, οι επίσημοι εορτασμοί για την ήττα των Αμερικανών και την «πολιτική των μεταρρυθμίσεων» επικεντρώνονται γύρω από το αφήγημα του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο παρουσίασε τη νίκη ως «ήρωική» και τις ψυχικές συνέπειες του πολέμου ως κάτι το αδιάφορο ή αμελητέο. Η συμφιλίωση στην κοινωνία του Βιετνάμ με την ήττα του Νοτίου Βιετνάμ, όμως, έχει προχωρήσει με πιο «ασύμμετρο» τρόπο. Ενώ οι Αμερικανοί είναι καλοδεχούμενοι, οι πρώην στρατιώτες του Νότου παραμένουν στην «σκιά» της ιστορίας, χωρίς να τους δίνεται η δυνατότητα να μνημονεύσουν τους συγγενείς τους ή να αναζητήσουν τους αγνοούμενους.
Η Επίδραση της Κοινωνίας και Η Αντιμετώπιση του Πολέμου στο Κοινωνικό Σύνολο
Η κοινωνική αντιμετώπιση του PTSD και των ψυχικών τραυμάτων δεν περιορίζεται μόνο στην ατομική θεραπεία. Ο Χοσέ Μπρούνερ, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, επισημαίνει ότι το μεγάλο ζήτημα είναι πώς μια κοινωνία συνολικά αναγνωρίζει και χειρίζεται τις συνέπειες ενός πολέμου. Η διαδικασία της συμφιλίωσης και της αποδοχής του τραύματος απαιτεί κοινωνικές τελετουργίες μνήμης, τη σωστή παρουσίαση του πολέμου στην εκπαίδευση και τα μέσα ενημέρωσης, καθώς και την αναγνώριση των ψυχικών τραυμάτων των στρατιωτών, όχι μόνο ως ατομικά προβλήματα αλλά ως συλλογική πρόκληση για την κοινωνία.
Η συμφιλίωση στο Βιετνάμ εξελίσσεται αργά, αλλά βήματα έχουν γίνει. Το 2007, για παράδειγμα, οι αρχές του Βορείου Βιετνάμ επέτρεψαν την πρόσβαση στα νεκροταφεία των στρατιωτών του Νότου. Ωστόσο, παραμένει ανοιχτό το ζήτημα της αναγνώρισης των ψυχικών και κοινωνικών τραυμάτων που προκάλεσε ο πόλεμος στον πληθυσμό του Βιετνάμ και πώς αυτά επηρεάζουν τη σύγχρονη κοινωνία.
