Η πυρηνική βιομηχανία εξαιρείται από τις ευρωπαϊκές κυρώσεις. Ο λόγος;
Λιγότερο από μία εβδομάδα μετά την εισβολή των πρώτων ρωσικών αρμάτων μάχης στην Ουκρανία ένα φορτηγό αεροσκάφος Ilyushin Il-76 της ρωσικής αεροπορικής εταιρείας Volga-Dnepr πέταξε πάνω από τη Λευκορωσία και την Πολωνία προτού προσγειωθεί στη Σλοβακία.
Το μυστηριώδες τζετ που απογειώθηκε από τη Ρωσία αιφνιδίασε τους ιχνηλάτες πτήσεων, καθώς μόλις πριν από μία ημέρα η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε κλείσει τον εναέριο χώρο της σε ρωσικές αεροπορικές εταιρείες και ιδιωτικά τζετ μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Σύντομα έγινε γνωστό ότι το αεροπλάνο εξαιρέθηκε από την απαγόρευση, καθώς μετέφερε κρίσιμα πυρηνικά καύσιμα για τους τέσσερις πυρηνικούς αντιδραστήρες ρωσικής σχεδίασης της Σλοβακίας.
Περίπου έναν μήνα αργότερα ρωσικό αεροσκάφος ιδίου σχεδιασμού πέταξε στην Ουγγαρία, για να παραδώσει πυρηνικά καύσιμα. Όπως και η Σλοβακία, η Ουγγαρία εξαρτάται πλήρως από τα ρωσικά πυρηνικά καύσιμα για να τροφοδοτήσει τους πυρηνικούς σταθμούς της.
Οι δύο πτήσεις ήταν ένα ακόμη σύμπτωμα της μακράς διασύνδεσης της Ευρώπης με τη ρωσική ενέργεια. Τα πυρηνικά καύσιμα που προέρχονται από τη ρωσική κρατική πυρηνική υπηρεσία Rosatom βοηθούν στην παραγωγή σχεδόν του 50% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται στη Σλοβακία και την Ουγγαρία και άνω του 30% στην Τσεχία και τη Βουλγαρία.
Ενώ η Ε.Ε. βρίσκεται σε πορεία απογαλακτισμού από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, δυσκολεύεται να πράξει το αντίστοιχο με τα πυρηνικά καύσιμα. Γι’ αυτό και εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ συνεχίζουν να εισρέουν στα ταμεία της Μόσχας.
Ο μοχλός πίεσης της Rosatom
Η κωλυσιεργία της Ε.Ε. οφείλεται στην τεράστια, παγκόσμια επιρροή της ρωσικής πυρηνικής βιομηχανίας. Η Ρωσία παραδίδει ατομικά καύσιμα σε πυρηνικούς σταθμούς αρκετών χωρών, συμπεριλαμβανομένων των Η.Π.Α., οι οποίες παρά τις σκληρές κυρώσεις κατά της Μόσχας συνεχίζουν να πληρώνουν 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως για την προμήθεια καυσίμων από τη Rosatom.
Σχεδόν το 20% του ακατέργαστου ουρανίου που εισάγεται στην Ε.Ε. προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ το 23% προέρχεται από το Καζακστάν, όπου η Rosatom είναι σημαντικός παίκτης. Επιπλέον η Ρωσία καλύπτει μεγάλο ποσοστό των αναγκών των ευρωπαϊκών πυρηνικών σταθμών.
«Η Rosatom είναι μία από τις λίγες εταιρείες στον κόσμο που έχει κυριαρχήσει σε ολόκληρο τον κύκλο του πυρηνικού καυσίμου, δηλαδή τον εμπλουτισμό, την παραγωγή καυσίμων και επίσης την επανεπεξεργασία», λέει η Σόνια Σμιντ, καθηγήτρια επιστημονικών και τεχνολογικών σπουδών στο Virginia Tech University και συγγραφέας.
Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εξαρτώνται ιδιαιτέρως από τα ρωσικά καύσιμα. Υπάρχουν συνολικά 18 πυρηνικοί αντιδραστήρες ρωσικής σχεδίασης - στη Σλοβακία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, την Τσεχία και τη Φινλανδία - που λειτουργούν αποκλειστικά με ρωσικά καύσιμα και βασίζονται σε ρωσικές τεχνολογίες.
Επιπλέον, η Rosatom είχε μακρά συνεργασία με τη γαλλική εταιρεία κοινής ωφέλειας EDF με τις δύο χώρες να υπογράφουν «μακροπρόθεσμη συμφωνία συνεργασίας» το 2021 για περαιτέρω ενίσχυση των δεσμών.
Ταυτοχρόνως η ρωσική εταιρεία βρίσκεται στο επίκεντρο διαμαρτυριών στη γερμανική πόλη Λίνγκεν, όπου σχεδιάζει να κατασκευάσει ράβδους πυρηνικού καυσίμου για πυρηνικούς αντιδραστήρες της Ανατολικής Ευρώπης, σε συνεργασία με την Framatome, μια μονάδα της EDF. Η Framatome αρνήθηκε να προβεί σε οποιοδήποτε σχόλιο. Ωστόσο, σε γραπτή δήλωση προς την DW, εκπρόσωπος της Rosatom ανέφερε ότι η εταιρεία «απορρίπτει τους αυθαίρετους περιορισμούς» που εμποδίζουν τις δραστηριότητές της στην Ευρώπη.
Καθοριστική η Ουγγαρία
Η Ρωσία εξήγαγε πυρηνική τεχνολογία και υλικά αξίας άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων μεταξύ Μαρτίου και Δεκεμβρίου του περασμένου έτους, σύμφωνα με έρευνα του Royal United Services Institute (RUSI). «Στην πραγματικότητα, η αξία των ρωσικών εξαγωγών που σχετίζονται με τα πυρηνικά όχι μόνο δεν έχει συρρικνωθεί από τον Φεβρουάριο του 2022, αλλά τα στοιχεία που εξετάστηκαν υποδηλώνουν ότι μπορεί να επεκτείνεται, με μια χούφτα πιστών πελατών να εξακολουθούν να είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν με τον ρωσικό πυρηνικό τομέα», ανέφερε το RUSI.
Μεταξύ αυτών των «πιστών πελατών» είναι η Ουγγαρία. Σύμφωνα με την έκθεση, η αξία των ρωσικών εξαγωγών πυρηνικών καυσίμων στην Ουγγαρία μεταξύ Μαρτίου και Δεκεμβρίου 2022 «ξεπέρασε κατά πολύ» εκείνες που καταγράφηκαν για τις αντίστοιχες μηνιαίες περιόδους την τελευταία τριετία. Τον Αύγουστο του 2022, η Βουδαπέστη αποφάσισε να προχωρήσει στην κατασκευή δύο ακόμη ρωσικών πυρηνικών αντιδραστήρων.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ουγγαρία έπαιξε για άλλη μια φορά καθοριστικό ρόλο στο να κρατήσει την πυρηνική ενέργεια έξω από το 11ο πακέτο κυρώσεων της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας που εγκρίθηκε τον Ιούνιο.
Ο Πουατιέ λέει ότι, ενώ η στάση της Ουγγαρίας έχει ενοχλήσει πολλούς Ευρωπαίους διπλωμάτες, υπάρχει επίσης η αίσθηση ότι το κόστος της επιβολής κυρώσεων στον ρωσικό πυρηνικό τομέα υπερβαίνει κατά πολύ τα οφέλη, δεδομένης της υπερβολικής εξάρτησης της Ε.Ε. από τη Rosatom. «Οποιαδήποτε κύρωση δεν θα έκανε από μόνη της ουσιαστική διαφορά στην ικανότητα της Ρωσίας να διεξάγει αυτόν τον πόλεμο», είπε, προσθέτοντας ότι τα έσοδα από τις εξαγωγές πυρηνικών στην Ε.Ε. είναι μόνο ένα κλάσμα των δεκάδων δισεκατομμυρίων που συγκέντρωσε η Μόσχα από την πώληση πετρελαίου και φυσικού αερίου στον συνασπισμό.
Έλλειψη εναλλακτικών λύσεων
Πάντως οι χώρες της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της Τσεχίας, της Βουλγαρίας και της Σλοβακίας, επιδιώκουν να απεξαρτηθούν από τα ρωσικά πυρηνικά καύσιμα. Η αμερικανική ανταγωνίστρια της Rosatom, Westinghouse, η οποία ήδη προμηθεύει πυρηνικά καύσιμα σε αντιδραστήρες ρωσικής σχεδίασης στην Ουκρανία, έχει εκφράσει ενδιαφέρον για την προμήθεια εναλλακτικών καυσίμων.
Οι ειδικοί λένε ότι ενώ το ουράνιο από τη Ρωσία θα μπορούσε σχετικά εύκολα να αντικατασταθεί από προμήθειες από αλλού, η εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων για τη ρωσική ικανότητα εμπλουτισμού καυσίμων θα μπορούσε να διαρκέσει χρόνια. «Δεν υπάρχει τέτοια ικανότητα σε άλλα μέρη του κόσμου ώστε να διακοπούν αυτοί οι δεσμοί και δη γρήγορα», λέει η Σμιντ. «Πρόκειται για μια τεχνολογία με πολλές επενδύσεις κεφαλαίου. Με τη μακροπρόθεσμη αβεβαιότητα που υπάρχει στην πυρηνική βιομηχανία, είναι δύσκολο να πουληθεί αυτή στην ιδιωτική βιομηχανία».
